Een verrassingsactie van de Griekse premier Alexis Tsipras in de nacht van vrijdag op zaterdag heeft de Griekse schuldencrisis op scherp gezet. Het vertrek van Griekenland uit de eurozone is dichterbij dan ooit. Hier moet je op letten de komende dagen.
Het spant erom: blijft Griekenland in de eurozone of is het spel nu echt uit? Bijna alle seinen staan op rood.
1) Griekse referendum: bom onder onderhandelingen
In de nacht van vrijdag op zaterdag verklaarde de Griekse premier Alexis Tsipras volkomen onverwacht op zondag 5 juli een referendum te willen houden over het bezuiniging- en hervormingspakket dat de andere eurolanden en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) voor ogen hebben. Vrijdagavond riep Tsipras, enkele uren voordat hij zijn beslissing bekendmaakte, de Griekse onderhandelaars terug die in Brussel met vertegenwoordigers van de schuldeisers overlegden.
Cruciaal is dat Tsipras bij het referendum — inmiddels al omgedoopt tot ‘Greferendum’ — een negatief stemadvies wil geven. Hij claimt dat de Griekse regering bij afwijzing van de huidige plannen van de schuldeisers een sterker mandaat krijgt om te onderhandelen.
2) Breuk met de eurogroep: geen onderhandelingen, geen overeenkomst
In reactie op de actie van Tsipras concludeerden de ministers van Financiën van de eurozone zaterdag dat Griekenland de facto de onderhandelingen heeft stopgezet.
Na een aparte vergadersessie, zonder de Griekse minister van Financiën Yanis Varoufakis, verklaarden de andere eurolanden dat er in de huidige situatie na dinsdag 30 juni geen verlening komt van het lopende steunprogramma voor Griekenland. Daar staat nog 7,2 miljard euro aan niet-uitgekeerde leningen voor Griekenland open, een bedrag dat hard nodig is om oude leningen af te betalen.
Eurogroep-voorzitter Jeroen Dijsselbloem gaf zaterdag aan dat er geen vertrouwensbasis meer is voor onderhandelingen, nu Tsipras tijdens het onderhandelingsproces heeft aangekondigd een negatief stemadvies te geven, terwijl er nog geen definitief pakket lag. De ministers van Financiën van de andere eurolanden hebben hierdoor geen vertrouwen in de toezegging van de Griekse regering om harde maatregelen uit te voeren, mocht het referendum een ja-meerderheid opleveren.
3) Waar moeten Grieken over stemmen?
Onzeker is of het aangekondigde referendum überhaupt doorgaat. Volgens de andere eurolanden en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) is er door het weglopen van de Grieken bij de onderhandelingen überhaupt geen sprake meer van een voorstel waarover gestemd kan worden.
In theorie kan premier Tspiras nog twee dingen doen: de Grieken laten stemmen over een eigen voorstel dat is afgewezen door de schuldeisers, en daar een ja-stem voor werven; of een conceptvoorstel van de schuldeisers, dat volgens de eurolanden en het IMF niet meer geldig is, toch voorleggen aan de Grieken.
In beide gevallen is de kans extreem klein dat een referendum de Griekse regering en de schuldeisers nader tot elkaar brengt. Bovendien kunnen ontwikkelingen in de komende drie dagen het referendum irrelevant maken.
Zondagmiddag publiceerde de Europese Commissie overigens een document met de actuele voorstellen waarover tot vrijdagnacht werd onderhandeld. Lees ook: Dit is het aanbod aan Griekenland waar Tsipras voor is weggelopen.
4) Twee deadlines op 30 juni: noodprogramma en IMF-lening
Griekenland moet op dinsdag 30 juni ongeveer 1,5 miljard euro terugbetalen aan het Internationaal Monetair Fonds (IMF); op dezelfde dag loopt ook het huidige Europese steunprogramma van het land af.
Als Griekenland het IMF dinsdag niet terugbetaalt, wordt het land de facto wanbetaler.
Zonder steunprogramma -- dat wil zeggen een akkoord over noodleningen voor Griekenland om de staatsfinanciën te stutten in ruil voor hervormingen en bezuinigingen -- komt bovendien de Europese Centrale Bank (ECB) voor het blok te staan.
Griekse banken worden dezer dagen op de been gehouden doordat de Griekse centrale bank hen van verse euro's voorziet om de forse uitstroom van spaargeld op te vangen. Deze zogenoemde Emergency Liquidity Assistance (ELA) moet worden goedgekeurd door Europese Centrale Bank. Die mag dat alleen doen als Griekse banken 'solvabel' worden geacht. Dat wil zeggen: in staat om aan hun verplichtingen op de langere termijn te voldoen.
Belangrijkste punt hierbij is dat Griekse banken fors belegd hebben in Griekse staatsleningen. Als de ECB moet concluderen dat Grieks staatspapier zonder steunprogramma ondeugdelijk is, moeten Griekse banken fors afboeken op de waarde van hun Griekse staatsleningen en zijn ze bankroet. In dat geval mag de ECB steun aan Griekse banken niet meer goedkeuren en komen die in acute problemen.
5) Noodsteun Griekse banken en tijdelijke sluiting
Zondag besliste de ECB dat de hoogte van de noodsteun gelijk blijft aan het niveau van afgelopen vrijdag. Dit betekent dat er geen extra geld aan Griekse banken ter beschikking wordt gesteld, maar ook dat het noodloket in principe nog even open blijft.
Zonder noodsteun van de ECB is de kans zeer groot dat massale pinacties die dit weekend op gang zijn gekomen in Griekenland, maandag uitmonden in een complete bankrun. Daarom blijven de Griekse banken maandag dicht, zo maakte de topman van Piraeus Bank zondag bekend na een bijeenkomst van financiële autoriteiten in Athene.
De echte deadline komt nu op dinsdag te liggen. Als het steunprogramma voor Griekenland dan afloopt zonder uitzicht op een nieuw akkoord, kan de ECB alsnog beslissen het noodloket voor Griekse banken te sluiten, met alle gevolgen van dien.
6) Laatste verzoeningspoging of Grexit
Hetzij de Griekse regering, hetzij de eurolanden en het IMF moeten de komende twee dagen opnieuw een u-bocht maken, anders zijn grote calamiteiten niet meer af te wenden.
Duurt de impasse voort, dan zal een sluiting van het noodloket voor Griekse banken snel zorgen voor tekorten bij het overmaken van eurosalarissen- en pensioenen. Het enige wat de Griekse regering dan kan doen is een vorm van eigen geld introduceren om uitbetalingen te doen. Dat zou de facto een breuk met de eurozone betekenen.
Er ligt geen blauwdruk voor de uittreding van een land uit de eurozone. Andere landen kunnen Griekenland niet formeel uit de muntunie zetten. Ook de koppeling van het lidmaatschap van de eurozone met dat van de Europese Unie ligt juridisch zeer complex. Hoe een Grexit in de praktijk verloopt, moet dus proefondervindelijk worden vastgesteld.
7) Kosten Grexit andere eurolanden
Als Griekenland daadwerkelijk vertrekt uit de eurozone, is het land daarmee niet automatisch van zijn hoge schulden af.
De Griekse regering kan wel eenzijdig weigeren schulden terug te betalen, maar schuldseisers zullen de Griekse staat blijven achtervolgen met claims. Dat kan tot een jarenlang voortslepend juridisch gevecht leiden.
Onderstaande tabel geeft een berekening van econoom Eric Dor van de blootstelling van andere eurolanden aan Griekenland. Daarbij zijn vier bronnen te onderscheiden:
- directe bilaterale leningen van individuele eurolanden aan Griekenland;
- leningen die via het Europese noodfonds EFSF zijn verstrekt;
- steun die via de Griekse centrale bank aan Griekse banken is verstrekt en waarvoor de Griekse centrale bank in het krijt staat bij de andere centrale banken;
- Griekse staatsobligaties die op de balans van de Europese Centrale Bank staan.
(klik voor uitvergroting)
Per maart dit jaar stond de teller voor de Nederlandse staat volgens econoom Dor op 19 miljard euro. Op dat moment was er zo'n 68 miljard euro aan ELA-noodsteun verstrekt aan Griekse banken. Inmiddels is dat meer dan 90 miljard euro, waardoor de Nederlandse blootstelling inmiddels waarschijnlijk ruim één miljard hoger ligt.
Als Griekenland wanbetaler wordt en de eurozone verlaat is niet noodzakelijk al dat geld verloren. Maar de Nederlandse staat, en daarmee de belastingbetaler, kan waarschijnlijk slechts een beperkt deel van de Griekse miljarden terugverwachten.
Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl